Hoà thượng Giác Nguyên (1877 – 1980)
Chùa Tây Thiên – Huế

Ngài thuộc gia đình họ Đặng tên là Ngộ, sinh năm Đinh Sửu (1877), tại Phủ Trung, Tuy Phước, Bình Định, thân phụ là cụ Đặng Văn Gần, thân mẫu là cụ bà Lê thị Tộ.

Năm lên 6 tuổi, Hoà thượng mồ côi cha mẹ nên được bà cô nuôi dưỡng, rồi sau được thái giám Nguyễn Đình Huề (hay Hữu) đem về Huế nuôi dưỡng. Vì vậy, Ngài còn có tên là Nguyễn Đình Ngộ, về sau được đi theo dưỡng phụ lên chùa Từ Hiếu; nhờ cơ duyên ấy, Hoà thượng xin xuất gia tại chùa Từ Hiếu, cầu thờ Tổ Tâm Tịnh làm thầy, lúc đó là mùa Xuân năm Tân Mão (1891), Hoà thượng vừa đúng 15 tuổi.

Năm Bính Thân (1896), Hoà thượng được thọ Sa-di giới, được cho Pháp danh là Trừng Văn, tự là Chí Ngộ. Năm Quí Mão (1903), Ngài theo Bổn sư ra lập thảo am ở ấp Thuận Hoà thôn Dương Xuân hạ, gọi là Thiếu Lâm Am.

Năm Canh Tuất (1910) Hoà thượng được thọ Cụ túc giới tại giới đàn Phước Lâm Hội An; cũng năm này Ngài được Đắc Pháp Đại sư với pháp hiệu Giác Nguyên. Sau khi Bổn sư viên tịch, Hoà thượng được kế thế trú trì Tây Thiên Di Đà Tự.

Năm Bính Dần (1926), vua Khải Định "Sắc Tứ" chùa Tây Thiên và cúng một pho tượng Di Đà.

Năm Canh Ngọ (1930), Hoà thượng cùng với chư vị tôn túc mở Cao Đẳng Phật học Đường Tây Thiên, thỉnh Hoà thượng Phước Huệ ở chùa Thập Tháp Bình Định ra làm chủ giảng. Từ năm 1949 đến 1954, Hoà thượng phát nguyện trì tụng lễ sám "Hồng danh vạn Phật" và "Tam Bảo Kinh". Từ năm 1963 đến 1966, mặc dầu tuổi cao, Hoà thượng vẫn nhiều lần chống gậy xuống đường tham gia cuộc vận động bảo vệ Phật pháp, thật xúc động.

Năm Đinh Mùi (1967) Hoà thượng lập "Tịnh nghiệp Đạo tràng Tây Thiên" và đến nay vẫn còn sinh hoạt để làm nơi tu học cho các giới Cư sĩ.

Suốt đời Hoà thượng luôn thọ trì Pháp môn Tịnh Độ, Ngài đã để lại cho đời tối hậu cú: “Niệm Phật là pháp môn tối diệu, tối huyền, chẳng có thuốc gì hay hơn thuốc Phật, chữa lành muôn bệnh nghiệp chướng lâu đời.” Nhưng niệm Phật bằng cách nào? Hoà thượng đã dạy phương pháp niệm Phật thật là đơn giản như cuộc đời của Ngài: “Niệm Phật phải chuyên cần, mỗi bước mỗi niệm Phật, đi xe cũng niệm Phật, đi bộ cũng niệm Phật, có như thế mới đạt đến nhất tâm.” Vì vậy Hoà thượng Bích Phong đã tặng Ngài bài thơ:
 
趨 培 丈 室 幾 經 年
衣 鉢 家 風 契 妙 傳
煨 踽 寧 知 心 樂 也
泡 磚 頓 了 性 常 圓
桑 滄 劫 後 成 如 是
榮 辱 場 中 聽 自 然。
迴 首 牢 忉 三 界 夢
始 終 一 念 向 西 天。

Phiên âm:      

Xu bồi trượng thất kỷ kinh niên,
Y bát gia phong khế diệu truyền.
Ổi vũ ninh tri tâm lạc dã,
Phao chuyên đốn liễu tánh thường viên,
Tang thương kiếp hậu thành như thị,
Vinh nhục trường trung thính tự nhiên.
Hồi thủ lao đao tam giới mộng,
Thuỷ chung nhất niệm hướng Tây Thiên.

Từ Phương dịch:     

Tham thiền học đạo trải bao năm,
Y bát truyền gia khéo lựa tầm.
Khoai nướng thoả lòng vui lẽ đạo,
Gạch vơi sáng dạ rõ thâm tâm.
Biển dâu sau cuộc cờ sinh tử,
Quý tiện trong đời chuyện thế nhân.
Ngoảnh lại rồi thôi ba cõi mộng.
Tây Thiên chung thuỷ bạn tri âm.

Đầu năm Canh Thân, đúng ngày mồng một Tết (16-2-1980) Ngài viên tịch; thọ 103 tuổi, 70 Hạ lạp. Hoà thượng thuộc dòng Lâm Tế đời thứ 42 tức đời thứ 8 Pháp phái Liễu Quán, Nam Hà. Tháp Ngài được an trí trong khuôn viên Tổ đình.