Bồ đề (Bodhi) thuộc chi đa đề (Ficus), danh pháp: Ficus religiosa, là loài cây thiêng của Ấn Độ, có ý nghĩa đặc biệt đối với người Phật tử khắp nơi trên thế giới, bởi cây gắn bó mật thiết với quá trình khổ luyện tu hành và thành đạo của Đức Phật Thích Ca. Đây là loài cây có tuổi thọ lâu đời, sức sống bền bỉ, tàng cây đẹp, lá hình trái tim, các lá non màu hồng và xanh dần khi trưởng thành, rễ từ trên thân cây đâm xuống đất, tạo ra thân mới, trông uy nghiêm, hùng dũng. 

Người Phật tử khắp nơi trên thế giới vẫn hàng ngày hành hương đến các thánh tích Phật giáo, trong đó có Bồ Đề Đạo Tràng (Bodhgayā), nơi Đức Phật Thích Ca thành đạo (thuộc bang Bihar, Ấn Độ ngày nay), để chiêm bái cây bồ đề, một biểu tượng của điềm lành lớn.

Cây bồ đề thời Đức Phật thành đạo bị lãnh chúa Shashanka, vùng Bengal phá huỷ vào thế kỷ thứ 7, còn cây bồ đề ngày nay được chiết từ cây bồ đề được vua Asoka tặng cho vua Tích Lan (Sri Lanka) vào khoảng năm 228 trước Tây lịch. 

Cây bồ đề ở chùa Trấn Quốc, Hà Nội, Việt Nam hiện nay được chiết từ cây bồ đề ở Bồ Đề Đạo Tràng, do Tổng thống Rajendra Prasad tặng, nhân chuyến thăm Ấn Độ của Chủ tịch Hồ Chí Minh vào tháng 2 năm 1958.

Người Nhật gọi bồ đề là Ấn Độ bồ đề thụ (印度菩提樹), còn cây bồ đề (菩提樹- ボダイジュ) của họ là loài thuộc phân họ đoạn (Tilioideae), danh pháp: Tilia miqueliana, có hoa trái rõ ràng. 

Sẽ có nhiều người thắc mắc, cây bồ đề thì làm gì có hoa, bởi người ta chỉ nhìn thấy quả bồ đề thôi chứ chưa bao giờ thấy hoa bồ đề cả. Nhưng đã có ai thắc mắc, vì sao cây “không có hoa” mà lại có quả?
 

Cây Bồ Đề
 

Nhìn chung, đối với các loại cây như: sung (Ficus racemosa, có sách dịch là ưu đàm), vả (Ficus auriculata), đa (Ficus bengalensis), bồ đề (Ficus religiosa), mọi người cứ nghĩ rằng chúng không có hoa, nhưng thực tế chúng có những hoa nhỏ lấm tấm nằm bên trong quả, thông qua một lỗ rất nhỏ ở đầu quả, mà một loài côn trùng có tên là wasp, thuộc bộ Hymenoptera, được cho là loài không phải ong cũng không phải kiến, thường chui vào hút mật hoa, đẻ trứng, nuôi ấu trùng một cách an toàn trong đó. 

Hoa của những loài cây này tự thụ phấn ở bên trong quả cho đến khi quả rụng, nên gần như không ai thấy việc cây nở hoa, trừ khi tách quả ra để phân tích. Chính đặc điểm này mà người Trung Quốc xếp những loài Ficus này vào dạng cây vô hoa quả (无花果).

Điểm gây ngạc nhiên thích thú chính là một loại cây mà “trái” không biết nên gọi là hoa hay quả, lại gắn với một loài côn trùng cũng không biết gọi là ong hay kiến, cả hai gắn bó cộng sinh với nhau và tạo ra một thế giới riêng kỳ lạ như vậy. Với những đặc tính không phải một cũng không phải hai này, có thể liên hệ cây bồ đề đến pháp môn bất nhị và tư tưởng phiền não tức bồ đề, nhân quả đồng thời (trong nhân có quả, trong quả có nhân).

(Viết tặng những người yêu hoa)